Η αγελάδα

ΑΓΕΛΑΔΑ

Το ενήλικο θηλυκό μηρυκαστικό ζώο του γένους Βους. Το αρσενικό ονομάζεται ταύρος ενώ βόδι λέγεται ο ταύρος που προορίζεται για κρεατοπαραγωγή ή για εργασία. Το μικρής ηλικίας αρσενικό ή θηλυκό λέγεται μοσχάρι.

Η αγελάδα είναι το κυριότερο παραγωγικό ζώο που ο άνθρωπος εξημέρωσε και το έκανε κατοικίδιο από πολύ παλιά εποχή. Αρχική της πατρίδα ήταν η Ασία, από την οποία απλώθηκε σ' όλη τη Γη, μαζί με τον άνθρωπο. Οι φυσικοί παράγοντες κάθε τόπου, όπου εγκαταστάθηκε (κλίμα, τροφή, ποιότητα εδάφους, υψόμετρο κτλ.) την ανάγκασαν σε προσαρμογή, όπως άλλωστε όλα τα ζωικά είδη. Έτσι δημιουργήθηκαν οι διάφορες φυλές αγελάδων με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Τη διαφοροποίηση αυτή επαύξησε, από τις αρχές του περασμένου αιώνα, η δράση του ανθρώπου στην Ευρώπη που, χρησιμοποιώντας ζωοτεχνικές μεθόδους (επιλογή, διασταύρωση, πλούσια διατροφή κ.ά.), κατόρθωσε να της δώσει τη σημερινή μορφή της «βελτιωμένης» αγελάδας. Στα δυτικά κυρίως η «βελτίωση» προχώρησε περισσότερο. Σ' αυτό βοήθησαν και οι πολύ ευνοϊκές για την αγελάδα συνθήκες των παράκτιων περιοχών και των νησιών της Μάγχης, της Βόρειας θάλασσας και της Αγγλίας, όπως είναι το εύκρατο κλίμα και η υγρασία που διατηρούν καταπράσινα λιβάδια όλο το χρόνο. Οι βελτιωμένες αυτές φυλές μεταφέρθηκαν και κατέκτησαν την Αμερική και ήδη απλώνονται σ' όλο τον κόσμο.

Η αγελάδα χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο για γαλακτοπαραγωγή και αναπαραγωγή, το βόδι και κυρίως το μοσχάρι για κρεατοπαραγωγή, ενώ ο ταύρος μόνο για αναπαραγωγή. Τα βόδια χρησιμοποιούνταν παλαιότερα και για τις αγροτικές εργασίες.

Στην Ελλάδα έχουμε ακόμη την αγελάδα της εγχώριας φυλής, δημιούργημα του ζεστού και ξερού μας κλίματος και της φτωχής μας γης. Είναι μικρόσωμη, τραχιά και ικανή να περπατάει όλη τη μέρα. Δίνει γάλα όσο χρειάζεται για το μοσχάρι της. Το τρίχωμά της είναι τραχύ με χρώμα σταχτόμαυρο που λέγεται «μελισσό». Τα νεαρά ζώα είναι περίπου μαύρα και με την ηλικία γίνονται σταχτιά ως άσπρα.

Η φυλή αυτή εξαφανίζεται βαθμηδόν. Την εκτοπίζουν οι βελτιωμένες φυλές που εισάγονται από διάφορες χώρες. Εισάγονται μοσχάρια θηλυκά, αγελάδες ή και ταύροι, που διασταυρώνονται με τις εγχώριες αγελάδες και έτσι, βαθμηδόν, οι απόγονοι είναι βελτιωμένοι.

Η βελτιωμένη αγελάδα είναι μεγαλόσωμη, αναπτύσσεται γρήγορα και φτάνει πολύ νωρίς σε ηλικία αναπαραγωγής. Παράγει γάλα σε μεγάλη ποσότητα. Έχει όμως και ανάγκη τροφής σε μεγάλες, επίσης, ποσότητες, που στην Ελλάδα μπορούμε να εξασφαλίσουμε μόνο με προϊόντα της γεωργίας, επειδή δε διαθέτουμε λιβάδια. Είναι και ευαίσθητη σε παθήσεις πολύ σπάνιες ή άγνωστες στις παλιές μικρές αγελάδες. Η απομάκρυνση από τη φυσική ζωή με τον ενσταυλισμό, που ο άνθρωπος της επέβαλε για να εξασφαλίσει μεγαλύτερες αποδόσεις, προκαλεί στον οργανισμό της διαταραχές, που εκδηλώνονται με παθήσεις. Σοβαρό πρόβλημα δημιούργησε η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια, γνωστή και ως «νόσος των τρελών αγελάδων», που εμφανίστηκε στα τέλη του 20ού αιώνα, αρχικά στην Αγγλία και αργότερα και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και είναι επικίνδυνη, γιατί μεταδίδεται και στον άνθρωπο, διαμέσου της τροφικής αλυσίδας.

Παροιμίες

Αγόρασε σχοινί χωρίς βόδι. 

[Ελληνική]

Άγριος σαν ταύρος...
[Ελληνική]

Άλλα μελετούν τα βόδια κι άλλα ο ζευγάς.
[Ελληνική]

Αλλού ζευγάς, αλλού τα βόδια.
[Ελληνική]

Από στεναχωρημένη αγελάδα, θα πάρεις ξινισμένο γάλα.
[Ελληνική]

Εκεί που μας χρωστούσανε, μας πήραν και το βόδι... (αχαριστία σε συνεργασία)
[Ελληνική]

Η στραβή η αγελάδα δε θωρεί την αυλακιά της, αλλά της διπλανής.
[Ελληνική]

Καλύτερα ένα αυγό με ειρήνη, παρά ένα βόδι με πόλεμο.
[Ελληνική]

Με το λόγο αυτό του βοδιού το θαύμα έγινε.
[Ελληνική]

Μοσχάρι πήγε; Βόδι γύρισε! (δεν άλλαξε)
[Ελληνική]

Οι αγελάδες αρμέγονται κι όχι τα βόδια.
[Ελληνική]

Οι παχιές αγελάδες...
[Ελληνική]

Όποιος έφαγε το βόδι κρύφτηκε κι όποιος έφαγε τ' αυγό μαρτύρησε. (Οι μεγάλοι απατεώνες μένουν ατιμώρητοι.)
[Ελληνική]

Όποιος κλέβει τ' αυγό, θα κλέψει κι το βόδι.
[Ελληνική]

Όσο κι αν αδυνατίσει το βουβάλι, πάλι για ένα βόδι κάνει. (η αξία δε χάνεται)
[Ελληνική]

Πέντε βόδια, δυο ζευγάρια... (αμόρφωτος - αγενής - χαζός)
[Ελληνική]

Στου βοδιού το κέρατο να το κρύψεις θα το βρει...
[Ελληνική]

Τα βόδια τα δένουν απ' τα κέρατα. Τον άνθρωπο απ' το λόγο του. (αξιοπρέπεια - εμπιστοσύνη)
[Ελληνική]

Τέτοια βόδια τρώει ο λύκος. (Λέγεται για όσους δε φροντίζουν τα υπάρχοντά τους)
[Ελληνική]

Τι κοιτάς σαν βόδι γκρεμισμένο;
[Ελληνική]

Το βόδι τρώει τ' άχυρα κι ο ποντικός το στάρι.
[Ελληνική]

Το τρανό το βόδι τ' αφήσαμε στη μάντρα... (Δεν είπαμε το κυριότερο)
[Ελληνική]

Το ψωμί μοσχομυρίζει, αλλά το βόδι κι ο γεωργός ξέρουν πόσο υπέφεραν να γίνει.
[Ελληνική]

Φάγαμε όλο το βόδι ,στην ουρά θα σταματήσουμε;

[Ελληνική]

Ψόφησε το βόδι, χάλασε η σεμπριά μας... (ο συνεταιρισμός)
[Ελληνική] 

Ράτσες 

ΤΟ ΒΟΔΙ

Το βόδι κατέχει θέση ξεχωριστή ανάμεσα στα ζώα του χωριού με το μεγάλο και βαρύ του κορμί, τα τρομερά του κέρατα, και με την προσφορά των πολλών του υπηρεσιών στον άνθρωπο, πού η πιο μεγάλη είναι το όργωμα της γης. Kι΄ είναι βέβαιο πώς τα μηχανικά μέσα πάνε σήμερα να το αντικαταστήσουν σ' αυτή τη δουλειά, είναι όμως η ιστορία της καλλιέργειας της γης με το βόδι τόσο μεγάλη, πού θάταν βεβήλωση να την ξεχωρίσουμε απ το ζωντανό αυτό. Δεν το θέλει ούτε η γλώσσα μας πού 'ναι γεμάτη από λέξεις που΄ δωσεν ο κόπος του βοδιού σαν το «βοϊδολάτης, ζευγάρι βόδια, βουκέντρα κ.λπ.», ούτε η ποίηση από τον Όμηρο και τον Ησίοδο μέχρι σήμερα, ούτε η τέχνη, ούτε η θρησκεία από τα ιερά βόδια του Ηλίου ως τα βόδια της Φάτνης του Χριστού. Μαζί με το βόδι, το αλέτρι, το απλό αυτό σταυρωτό σύμπλεγμα ξύλων πού στις δύο άκρες του ενός, πού λέγεται ζυγός, μπαίνουν τα δυο βόδια, «το ζευγάρι», για να τραβήξουν με το χονδρό τους κορμί το υνί. Έτσι τα βόδια σχίζουν το χώμα, ανοίγουν τα σπλάχνα της γης, πάνε κι΄ έρχονται αμίλητα, ήρεμα, από την μια άκρη του χωραφιού στην άλλη, και πάλι το ίδιο πίσω, και πάλι μπρός ως το μεσημέρι, κι΄ υστερα ως το βράδυ, ώσπου να 'ρθη η ώρα να πάρουν το δρόμο του χωρίου, παρέα με το γάϊδαρο, τις κατσίκες, το σκυλί και τον κουρασμένο ξωτάρη.